Bijna helft gevangenen is van vreemde origine

Het aantal gedetineerden van vreemde origine is de voorbije twee jaar fors gestegen. Welgeteld 4.381 gedetineerden in de Belgische gevangenissen hebben een buitenlandse nationaliteit. Op een totaal van een kleine 10.000 gedetineerden is bijna de helft dus van vreemde origine. Twee jaar geleden ging het nog om 36 procent. 'Het is een heterogene groep uit wel honderd landen', zegt criminologe Eveline De Wree.

De cijfers, die dateren van april, zijn opgevraagd door Kamerlid Sabien Lahaye-Battheu (Open Vld) bij minister van Justitie Stefaan De Clerck (CD&V). Gedetineerden met een dubbele nationaliteit, zoals de onlangs ontsnapte Ashraf Sekkaki, worden niet bij de vreemdelingen meegeteld. Uit de gegevens blijkt dat van de 4.381 gedetineerden met vreemde nationaliteit zowat de helft (2.200) een effectieve celstraf uitzit, het merendeel van de anderen (1.955) verblijft in voorlopige hechtenis. Ook dat is omzeggens de helft van alle voorlopige hechtenissen.

"De oververtegenwoordiging tijdens voorlopige hechtenis is redelijk logisch", meent criminoloog Luc Robert (KU Leuven). "Die maatregel wordt vooral getroffen bij groot vluchtrisico en dat argument geldt uiteraard regelmatig bij vreemdelingen." Zijn Gentse collega Eveline De Wree wijst erop dat de vreemdelingen in kwestie vaak geen geldige verblijfsvergunning hebben, wat wordt gezien als een extra risicofactor voor ontvluchting of recidive. "Ook andere factoren, zoals het ontkennen van de feiten, kunnen ervoor zorgen dat de onderzoeksrechter sneller opteert voor voorlopige hechtenis", vervolgt De Wree.

Nieuw is het fenomeen overigens niet. Al in 2007 wees criminologe Sonja Snacken (VUB) op de sinds de tweede helft van de jaren negentig toenemende oververtegenwoordiging van buitenlandse gedetineerden in de Belgische cellen. "Snacken had het al over de groeiende groep Oost-Europeanen", zegt De Wree, "en die trend zet zich de laatste jaren nog verder door." Uit statistieken van het Directoraat-generaal voor Penitentiaire Instellingen blijkt dat Marokkanen veruit de grootste groep vreemdelingen in de Belgische gevangenissen vormen, met ruim 1.000 gedetineerden, gevolgd door Algerijnen, Fransen en ex-Joegoslaven.

"De cijfers zijn opmerkelijk maar de trend is niet nieuw", zegt Kamerlid Lahaye-Battheu. "De vorige regering en ook de huidige ondernemen pogingen om meer veroordeelden hun straf te laten uitzitten in het land van herkomst, maar dat loopt duidelijk niet gesmeerd."

Sinds 2005 geldt in België een wet die het mogelijk maakt dat gedetineerden die in ons land veroordeeld zijn, worden overgebracht naar hun land van nationaliteit of herkomst. Volgens de cijfers van Justitie kon van die mogelijkheid tot dusver nog maar twintig keer gebruikgemaakt worden. Dat was onder meer het geval bij acht Roemenen en vier Bulgaren.

"De minister van Justitie moet nu een prioriteit van maken van de soepelere toepassing van de wet", meent Lahaye-Battheu. "De voorlopige cijfers van de overbrengingen staan in schril contrast met de totale populatie van buitenlandse gedetineerden. Dat zorgt voor een scheeftrekking in het functioneren van het gevangeniswezen in zijn geheel. Hier ligt een deel van de oplossing van de overbevolking in de gevangenissen."

Experts beklemtonen wel dat de cijfers erg omzichtig geïnterpreteerd moeten worden, omdat de oververtegenwoordiging minder een culturele of etnische kwestie dan een sociaal probleem is. Slechtere sociaaleconomische levenscondities dragen nu eenmaal bij tot het plegen van bepaalde vormen van criminaliteit, zo bleek ook al uit het onderzoek van Snacken. Eveline De Wree: "Vreemdelingen zijn dan weer ondervertegenwoordigd in langere straffen of interneringen, zeg maar de dossiers boven de vijf jaar, wat er ook op wijst dat ze vooral opduiken in een bepaald soort delicten, zoals diefstal of overvallen."

Luc Robert wijst er dan weer op dat vreemdelingen in vele gevallen de volledige straf moeten uitzitten, waarna ze dan pas uitgewezen worden. "Ze komen vaak niet in aanmerking voor vervroegde invrijheidstelling omdat ze zonder verblijfsvergunning per definitie moeilijk een nieuwe verblijfplaats kunnen opgeven. Reclassering is bovendien erg problematisch in deze categorie."

Criminoloog Luc Robert:

Vreemdelingen komen vaak niet in aanmerking voor vervroegde invrijheidstelling